هاشم مکاری (کارشناس ارشد مدیریت مالی)
پول بعنوان یکی از مهمترین اختراعات بشری شناخته می‌شود. این پدیده موجب از میان برداشته شدن مشکلات بوجود آمده از طریق مبادلات پیاپی شده و مبادله را تسریع و تسهیل کرده است. همچنین پول موجب تسریع و تسهیل گردش فعالیت‌های اقتصادی، بخصوص گردهم آمدن هرچه آسانتر عوامل تولید و باعث توزیع سریعتر و آسانتر کالاها و خدمات تولید شده می‌گردد. امروزه با توجه به ارتباط بین پول و فعالیت‌های اقتصادی، سطح عمومی قیمت‌ها، تولید ناخالص ملی و سایر پارامترهای کلان اقتصادی نقش انکار ناپذیر آن در تغییر شاخص‌های کلان اقتصادی مانند تورم، رکود، اشتغال، درآمد سرانه و غیره بسیار حائز اهمیت است.
آنچنانی که از تعریف فوق معلوم گردید پول یک شی با ارزش و تقریباً حیاتی در روند زندگی انسان‌ها محسوب می‌شود که می‌توان گفت بسیار مفید و قابل ارزش می‌باشد اما این شی تا زمانی می‌تواند مفید محسوب شود که از راهای مشروع و قانونی بدست آید، ولی اگر همین پول از راه های نامشروع و خلاف حاصل گردد چیزی جز بحران، بی‌عدالتی و دیگر عواقب نامطلوب که زندگی انسان‌ها را تهدید می‌کند، ببار نخواهد آورد.
پولشویی عمل بعد از کسب درآمد از منابع نامشروع است و جرم مضاعفی است. بعد از فعالیت نامشروع و در ابتدا جرمی برای تحصیل درآمد از منابع نامشروع حاصل از قاچاق مواد مخدر، رشوه، اختطاف و غیره می‌باشد. پولشویی مفهومی است که طی دو دهه گذشته، توجه بسیاری از صاحب‌نظران را به خود جلب کرده و جایگاه خود را به مثابه یکی از موضوعات مهم در ادبیات حقوقی و اقتصادی باز کرده است. همان گونه که از این واژه استنباط می‌شود، پول کثیفی وجود دارد و طی فرایندی تطهیر می‌شود. منظور از پول کثیف در ادبیات پولشویی، عوایدی است که از فعالیت مجرمانه حاصل می‌شود. مجرمان به منظور جلوگیری از شناسایی نوع و شیوه فعالیت‌شان توسط مجریان قانون، با انجام فعالیت‌هایی که ممکن است توسط خودشان یا افراد دیگر انجام گیرد، منشأ پول‌های آلوده را تا حد ممکن مخفی می‌کنند. آنچه مسلم است چنین فعالیت‌هایی باعث بروز لطمات جبران ناپذیری به اقتصاد کشور خواهد شد و چنین لطماتی دولت را ملزم می‌کند که با این پدیده مقابله کند.
پدیده پولشویی را می‌توان حلقه‌ای از جریان منفی جامعه دانست که تحت تاثیر عوامل مختلف نابهنجار قرارداشته و کل ساختار اقتصاد بخصوص فرآیند مالی و پولی را مورد هجوم قرار داده است.
با توجه به مطالب مذکور، در نوشته حاضر قصد داریم ضمن شناسایی مفهوم، ماهیت و پیشینه پولشویی، روش‌هایی را که پولشویان در تطهیر اموال به کار می‌گیرند، انواع و مراحل پولشویی را توضیح داده و در هر یک به تفصیل بحث کنیم.
البته باید بدانیم که پولشویی دارای آثار بسیار خطرناکی برای اقتصاد یک کشور بوده و از جمله آثار سوء اقتصادی پولشویی، می‌توان به انحراف تصمیم‌‌گیری در سطوح کلان، خدشه‌‌دار کردن امنیت اقتصادی، هدایت سرمایه‌گذاری‌ها به سوی فعالیت‌های دارای بهره‌‌وری پایین، کاهش درآمدهای مالیاتی دولت، تضعیف بخش خصوصی، افزایش هزینه‌های دولت، تضعیف نظام بانکی و افزایش ریسک اعتباری بانک‌ها اشاره کرد. پولشویان به منظور تطهیر اموال خود از نظام بانکی، بازار اوراق بهادار، بازار ارز، شرکت‌ها و مؤسسات بیمه و مؤسسات غیرمالی استفاده می‌کنند و با چرخش پول‌های کثیف در این بازارها، منشأ آن را مخفی می‌کنند.
انواع پولشویی
چهار گونه پول شویی قابل شناسایی است:
- پول شویی درونی: شامل پول‌های کثیف که از فعالیت‌های مجرمانه و در داخل خاک یک کشور بدست می‌آید و در همان کشور شسته می‌شود.
- پول شویی صادر شونده: شامل پول‌های کثیف به دست آمده از فعالیت‌های مجرمانه که در داخل خاک یک کشور کسب و خارج از آن کشور تطهیر می‌شود.
- پول شویی بیرونی: شامل پول‌های کثیف به دست آمده از فعالیت مجرمانه انجام شده در سایر کشورها که در خارج نیز شسته می‌شود.
- پولشویی وارد شونده: که شامل پول‌هایی است که از فعالیت مجرمانه در سایر نقاط بدست آمده و در داخل خاک یک کشور مورد نظر شسته می‌شود.
مراحل پولشویی
مراحل پولشویی را می‌توان به صورت مجموعی به شکل ذیل تقسیم نمود:
مرحله اول سرمایه‌گذاری: در این مرحله ورود اولیه سرمایه‌ها به نظام مالی انجام می‌شود. پولشویان مبالغ عظیمی پول را از فعالیت‌های غیرقانونی ایجاد می‌کنند، برای مثال خرید و فروش خیابانی مواد مخدر که پرداخت‌ها به‌صورت نقد و در مبالغ کم صورت می‌گیرد. هدف پولشویان، خارج‌کردن پول از محل کسب شده است تا بدین وسیله از ردیابی مقامات رسمی دور بماند و آسوده خاطر نمودن مالک پول و استقرار آن در نظام مالی برای مرحله بعد است. مرحله ورود سرمایه، آسیب‌پذیرترین مرحله تطهیر پول است زیرا بیشترین احتمال برای کشف منشاء غیر قانونی در این مرحله وجود دارد.
یکی از روش‌هایی که مورد استفاده تطهیرکنندگان پول قرار می‌گیرد، استفاده از نام بستگان نزدیک یا سایر اشخاصی است که به گونه‌ای با آنان در ارتباط هستند. روش دیگری که مورد استفاده اقلیت‌های قومی قرارمی‌گیرد، این است که مهاجران مبالغ جزئی و کم را در یک حساب مشترک واریز می‌نمایند.
مرحله دوم لایه بندی کردن: در روند لایه بندی کردن اولین تلاش برای پنهان سازی یا تغییر شغل مالک سرمایه‌ها از طریق ایجاد لایه‌های پیچیده معاملات مالی می‌باشد که مانع ردیابی و حسابرسی می‌شود و این خود نوعی بی‌هویتی ایجاد می‌کند. هدف لایه‌بندی جدا نمودن پول‌های غیر قانونی از منبع جرم است که عمداً با ایجاد شبکه‌ای پیچیده از معاملات مالی با قصد پنهان‌سازی از هر گونه روند حسابرسی همچون منبع مالکیت وجوه صورت می‌گیرد. این مرحله شامل مجموعه‌ای از معاملات با هدف مخفی کردن منشا اصلی پول است. این امر متضمن انجام دادن عملیاتی مانند حواله وجه سپرده شده نزد یک موسسه مالی به موسسه دیگر، یا تبدیل سپرده نقدی به اسناد پولی دیگر (سهام و چک‌های مسافرتی ) است؛ در این مرحله سه تکنیک رایج است.
اولین تکنیک اختلاط پول کثیف با پول تمیز است اغلب این اختلاط به این ترتیب صورت می گیرد که عواید حاصل از جرم با انجام معاملاتی از قبیل صادرات و واردات کالا و توسل به کم‌نمائی سیاهه صادراتی و گران‌نمایی سیاهه وارداتی وارد چرخه رسمی اقتصاد می‌گردد.
دومین روش انتقال پول از طریق واسطه است مانند تبدیل وجوه نقد به ژتون و تبدیل مجدد آن که در این صورت تشخیص ماهیت غیر قانونی مال مشکل می شود.
روش سوم، پنهان نمودن مالک واقعی مال آلوده است. بسیاری از خدماتی که از طریق موسسات مالی صورت می گیرد مانند ارائه وثائق در مقابل خرید اسناد مشمول روش سوم هستند. نمونه بارز این مساله جابه‌جایی پول‌ها به داخل و خارج از کشور که متعلق به سهام بی‌نام شرکت‌های سوری می‌باشد، است که در این حالت لایه‌بندی‌هایی از طریق انتقال سرمایه به‌طور الکترونیکی صورت می‌گیرد. فرض کنید روزانه بیش از ۵۰۰ هزار انتقالات الکترونیکی صورت بگیرد و با این امر بیش از یک تریلیون دلار انتقال وجوه به‌طور الکترونیکی صورت پذیرد که اغلب آنها قانونی است. در این‌صورت اطلاعات واضح و کافی در مورد هر یک از انتقالات الکترونیکی برای پی‌بردن به این موضوع که پول رد و بدل شده کثیف است یا تمیز وجود نخواهد داشت. بنابراین روشی عالی برای پولشویان تلقی می‌گردد که می‌توانند پول کثیف خود را جابه‌جا نمایند.
سایر روش‌هایی که از سوی پولشویان مورد استفاده قرار می‌گیرد عبارت است از معاملات پیچیده با سهام، کالا و معاملات کارگزاران بازارهای آتی؛ با فرض حجم خالص معاملات روزانه و میزان بالایی از منابع بی‌نام موجود، شانس ردیابی معاملات بسیار ناچیز می‌باشد.
مرحله سوم ادغام کردن: این مرحله که به نحوی مرحله حساس و نهایی می‌باشد، یعنی مرحله‌ای که پول با سیستم مالی و اقتصادی قانونی ادغام شده و با تمامی دارایی های دیگر در این سیستم یکسان می شود. پول شویان پول پاک شده را در اقتصاد ادغام نموده و وانمود می‌نمایند که از راه قانونی به دست آمده است. با انجام این مرحله، تشخیص قانونی یا غیر قانونی بودن ثروت بسیار مشکل هست.
آخرین مرحله در فرآیند پول شویی، یکپارچه سازی یا فرآهم آوردن پوشش و ظاهری مشروع برای توجیه قانونی عواید حاصل از فعالیت های مجرمانه است. این مرحله از طریق روش های متعددی مانند سوق دارایی‌های نامشروع به سوی اشخاص و شرکت هایی که به نحوی با مجرمان در ارتباط هستند، یا از طریق روش های دیگری مانند تاسیس شرکت های پوششی و غیره انجام می پذیرد. در این مرحله سرمایه های انتقال یافته به طور کامل در اقتصاد رسمی و قانونی جذب می شوند تا از آن ها برای هر هدفی بتوان استفاده نمود. روش‌های متداول پولشویان در این مرحله از عملیات به‌صورت تاسیس شرکت‌های صوری در کشورهایی که حق پنهان‌کاری در آنها تضمین می‌شود می‌باشد. پس آنها قادر هستند طی یک معامله قانونی آتی از پول شسته‌شده به خودشان وام دهند. به‌علاوه، برای افزایش سود خود، خواستار کاهش مالیات بر بازپرداخت‌های وام هستند و در ازای وامی که می‌گیرند برای خود بهره قایل می‌شوند.
در کل می توان راه و روش اصلی پول شویی را در ۱۲ مورد زیر خلاصه کرد :
- انتقال درآمد و پول به خارج.
- تبدیل درآمد به پول خارجی
- چند مسیری کردن عملیات بانکی
- استفاده از بنگاهای خیریه
- انتقال مالکیت
- خرید و فروش سهام
- مشارکت صنعتی
- همکاری با ماموران خائن
- خرید و فروش چند باره مستغلات و زمین شهری
- پنهان کاری و جا سازی پول و درآمد
- خرید طلا و جواهرات
- سایر موارد مشابه
