اگرچه جامعه جهانی باید از استقلال ملتها در چارچوب قوانین بین‌المللی حمایت کند، اما تحقق این امر مهم به اموری مانند موافقت کشورهای همسایه و مجمع عمومی سازمان ملل نیاز دارد.
همه‌پرسی برای استقلال کردستان عراق که قرار است در تاریخ ۲۵ سپتامبر (سوم مهرماه) برگزار شود، تحولی مهم نه تنها برای کُردهای عراق بلکه برای کل منطقه محسوب میشود که طبعا با پیچیدگیهایی همراه است، چراکه این مساله منحصر به کردها و عراق نمیشود، بلکه امنیت کشورهای منطقه بویژه ترکیه، ایران و سوریه که بیشترین جمعیت کُرد را در اختیار دارند، تحت شعاع قرار می‌دهد.
چهار کشور ترکیه، عراق، ایران و سوریه اگر چه راغب به برگزاری همه پرسی استقلال منطقه کردستان و اساس جدایی کردستان از عراق نیستند و نگاه مشترکی بین چهار کشور مذکور در این زمینه وجود دارد، اما نوع نگاه آنها مختلف است. این در حالی است که مزاج سیاسی کردها در اربیل فارغ از نگاه چهار کشور مذکور به سمت استقلال است، بویژه اینکه نیروهای کرد در شکست داعش در عراق و سوریه نقش مهمی ایفا کردند و اکنون آنها منتظر محصول مبارزاتشان بویژه پس از آزادسازی موصل هستند، لذا معتقدند که فرصت مناسبت برای تحقق این آرزوی دیرینه فرا رسیده است.
شاید کردها اکنون زمان را مناسبت بدانند، اما به نظر می رسد که رفراندوم استقلال که انتظار «آری» از آن میرود، چندان راحت نباشد و بعید است که همانند کوزوو بلافاصله به استقلال و جدایی بیانجامد.
گامهای بعدی که پس از همه پرسی باید برداشته شود، همسویی مواضع بین المللی و منطقهای است که به احتمال قوی استقلال کامل منطقه کردستان را تائید نمیکند که البته عوامل دیگری هم در رد آن دخیل هستند که پایگاه خبری عراقی الاتجاه پرس در گزارشی در این خصوص به آن پرداخته است:
اول اینکه میان خود احزاب سیاسی کردستان بر سر مرحله پسا همه‌پرسی اختلافاتی وجود دارد. حزب دموکرات کردستان به رهبری بارزانی معتقد است که همه پرسی گامی رو به جلو به سمت استقلال است، این در حالی است که حزب اتحاد ملی کردستان و جریان گوران در سلیمانیه اعتقادی به آن ندارند و حتی هشیار زیباری همپیمان قوی مسعود بارزانی در تاریخ نهم ژوئن گذشته گفته بود که «آری» کردها به همه پرسی استقلال کردستان مواضع کردستان در مذاکرات با بغداد را تقویت خواهد کرد، اما منجر به جدایی خود به خود از عراق نخواهد شد. وی گفت: «ما درباره استقلال سخن نمی گوئیم، بلکه درباره همه پرسی حرف می زنیم.»
دوم اینکه، دولت عراق همه پرسی استقلال کردستان را رد می کند و آن را نخستین گام به سمت تقسیم کشور می داند. عمار حکیم رئیس ائتلاف ملی عراق در این باره گفت که اصرار کردها به اجرای همه پرسی منطقه را سونامی تقسیم می کشاند و جدایی کردها از عراق مبنای قانونی ندارد. حیدر العبادی نخست وزیر عراق نیز در تازه ترین اظهارات خود درباره همه پرسی آن را «غیرقانونی» خواند. بنابراین بغداد هرگز در فقدان این منطقه مهم با آن همه ذخایر نفتی تسامح نمی کند.
سوم اینکه، قدرت منطقهای علیه استقلال کردستان وجود دارد. ترکیه مخالف شدید استقلال کردستان است و آن را «خطای مرگبار» می داند، چراکه تعداد جمعیت کردهای ترکیه- که بین ۱۴ تا ۲۰ میلیون نفر است- زیاد است و استقلال کردستان عراق ممکن است باعث شود که کردهای ترکیه هم برای استقلال دست به اقدامات مسلحانه بزنند. هر چند ترکیه سال‌های زیادی است که با عناصر گروه ( پ ک ک) درگیر است، اما برای ممانعت از استقلال کردستان این امکان وجود دارد که ترکیه به فشار اقتصادی قوی روی بیاورد و فعالیت بیش از ۵۰۰ شرکت ترکیه‌ای در منطقه کردستان عراق را به ارزش ۱۰ میلیارد دلاری تبادل تجاری را قطع کند.
علاوه بر این، بندر «جیهان» ترکیه ورودی اصلی صادرات نفتی کردستان است که روزانه به یک میلیون بشکه می رسد. بنابراین فشار اقتصادی از سوی ترکیه می تواند برای کردستان دردناک باشد و ترکیه حتی می تواند از گزینه نظامی به عنوان آخرین ابزار استفاده کند.
ایران نیز مخالف استقلال کردستان و معتقد است که همه پرسی باعث بحران های جدید در منطقه می شود. از سوی دیگر، تفاهم و هماهنگی استراتژیکی بین تهران و بغداد و همچنین بین این دو کشور با ترکیه وجود دارد. بنابراین تهدید مشترکی از سوی این سه کشور برای عدم شکل گیری استقلال کردستان وجود دارد، این در حالی است که اسرائیل و برخی کشورهای عربی مانند عربستان که در جبهه مقابله با ایران قرار دارند، به صورت غیر مستقیم و غیر رسمی از استقلال کردستان حمایت می کنند.
چهارم اینکه، قدرت های غربی به نظر نمی رسد که به رسمیت شناختن فوری استقلال کردستان همانند کوزوو را تائید کنند، اما مواضع آمریکا با غرب متفاوت است. واشنگتن از کردهای سوریه و عراق برای اهداف خود حمایت می کنند و حق کردها در تعیین سرنوشتشان را «مشروع» می داند زیرا همه پرسی منطقه کردستان عراق برای برنامه ها و سناریوهای امریکایی در عراق و منطقه حیاتی است و واشنگتن تمایل دارد که کردستان به پایگاه نظامی نیروهای آمریکا در منطقه تبدیل شود و لذا در صورت لزوم ممکن است به دولت عراق و ترکیه فشار بیارود که این مساله طبعا به روابط سنتی ترکیه و آمریکا آسیب می زند.
حمایت ناکافی آمریکا
برخی از کارشناسان معتقدند که آمریکا درست از کردها حمایت می‌کند، اما این حمایت در حد برپایی دولت نیست و آمریکایی‌ها چند بار تاکید کردند که اکنون زمان آن فرا نرسیده است و مساله همه پرسی منجر به تشتت وحدت بین ارتش عراق و پیشمرگه در مبارزه با داعش می شود.
وزرای خارجه اتحادیه اروپا نیز از منطقه کردستان خواستار عدم برگزاری همه پرسی شدند و بر ضرورت حل مسایل با بغداد از راه گفتگو تاکید کردند. در بیانیه مشترک وزارت خارجه اتحادیه اروپا تاکید شد که اربیل باید از اتخاذ تدابیر یک جانبه دست بردارد و با بغداد مذاکره کند.
از سوی دیگر، وزیر خارجه آلمان درباره نتایج همه پرسی ابراز نگرانی کرد و درباره «اتخاذ تدابیر یکجانبه پس از همه پرسی که ممکن است به تشدید تنش روابط بغداد و اربیل شود، هشدار داد.» آلمان شریک اصلی کردها در عراق است و به آنها سلاح می فروشد و آموزشی نظامی می دهد و ۱۳۰ سرباز آلمانی در اربیل وجود دارند تا نیروهای پیشمرگه کرد را آموزش دهند.
درباره مواضع روسیه در قبال استقلال کردستان هم باید گفت که از آنجایی که روسیه بر حق تعیین سرنوشت شبه جزیره کریمه تاکید دارد، نمی تواند این حق را برای کردستان قائل نباشد و لذا به انجام گفتگو و مذاکره بین بغداد و اربیل تشویق می کند.
در هر حال، برگزاری رفراندوم بر مبنای قوانین بین‌المللی تنها با موافقت دولت مرکزی باید صورت گیرد؛ تجربه‌ای که در همه پرسی اسکاتلند شاهد آن بودیم. لذا برگزاری رفراندوم بدون موافقت بغداد همانطوری که آقای حیدر العبادی نخست وزیر عراق گفته غیرقانونی و غیرقابل استناد خواهد بود و که در صورت اجرای آن، تنها کشورهایی آن را به رسمیت خواهند شناخت که درصدد ناامنی خاورمیانه هستند. از همین روی، بسیاری از کارشناسان بر این باورند که بهم ریختگی اوضاع سیاسی در عراق این امکان را برای ایالات متحده ایجاد می‌کند که با سوء استفاده از این بهم ریختگی سیاسی، حضور نظامی خود در عراق را قانونی جلوه دهد.
برخی از تحلیلگران بر این باروند که اگرچه ریاست منطقه کردستان عراق، تاریخ مشخصی را برای اجرای همه پرسی انتخاب کرد، اما به نظر میرسد اربیل با توجه به چالش‌های داخلی و خارجی که بدان اشاره شد، اکنون آن جدیت قبلی برای برگزاری همه پرسی را ندارد و اظهارات اخیر مسعود بارزانی درباره اینکه «رفراندوم به معنای جدایی نیست» گواه بر صدق این ادعاست؛ هر چند گروهی دیگر از کارشناسان معتقدند که بارزانی چنین اظهاراتی را مطرح می کند تا نگرانیهای منطقهای و بین‌المللی درباره همه پرسی را کاهش دهد.
