«حسن جلال گوزل» وزیر سابق ترکیه و رئیس «مرکز تحقیقات استراتژیک ترکیه نوین» نکات قابل تأملی را در مصاحبه با خبرگزاری تسنیم مطرح کرد که مهمترین محورهای آن به این شرح است:
– احمد داوود اوغلو در سیاست‌های خارجی خود موفق نبود. روابط خوب دو جانبه با همسایگان به نفع منطقه است.
– اوباما از یک طرف سلاح‌های سنگین در اختیار حزب کارگران کردستان (پ.ک.ک) قرار می‌داد و از طرف دیگر ترکیه را در مبارزه با داعش تنها گذاشت و حتی به خصومت علیه ترکیه و به نفع داعش می‌پرداخت.
– زمانی ترکیه ژاندارم منطقه‌ای آمریکا در خاورمیانه بود، اما اکنون دیگر ترکیه به صورت کورکورانه ژاندارم آمریکا نخواهد بود.
– آخر و عاقبت اتحادیه اروپا مشخص نیست، اما ترکیه نمی‌خواهد به عنوان طرفی باشد که ارتباطش با این اتحادیه را قطع می‌کند، اما اگر اتحادیه اروپا ترکیه را در وضعیتی غیرقابل عفو قرار دهد ارتباطمان را با این اتحادیه قطع خواهیم کرد.
– از اظهارات رئیس‌جمهور ترکیه در مورد واگذاری شهر ماراش به دولت یونان در جزیره قبرس به شدت ناراحت شده‌ایم و آن را اشتباه می‌دانیم.
– به جرئت می‌توان گفت که حجم مبادلات تجاری ایران و ترکیه می‌تواند به ۱۰۰ و حتی ۲۰۰ میلیارد دلار برسد.
– عربستان سعودی کشوری است که به طور کامل وابسته به آمریکاست و با ذهنیت وهابیت برای منطقه مشکل ایجاد می‌کند.
مشروح مصاحبه تسنیم با رئیس مرکز تحقیقات استراتژیک ترکیه نوین به شرح زیر است :
تسنیم: در دوران نخست‌وزیری «احمد داوود اوغلو» ادعا شد که مشکلات ترکیه با همسایگانش به صفر خواهد رسید، اما در عمل ترکیه با همه همسایگانش به مشکل و بحران روابط برخورد کرد. شما در آن زمان رئیس مرکز تحقیقات استراتژیک ترکیه نوین بودید و ادعا می‌کردید که ترکیه ابرقدرت منطقه‌ای خواهد شد، این مسئله با شرایط موجود منطقه‌ای چگونه به واقعیت می‌پیوست؟
جلال گوزل: البته که صفر کردن مشکلات با همسایگان به نفع ترکیه است و از اهداف استراتژیک ترکیه محسوب می‌شود. روابط خوب دو جانبه با همسایگان به نفع منطقه هم است. «احمد داوود اوغلو» هم در این خصوص تلاش کرد، اما موفق نبود. ترکیه نمی‌تواند نسبت به تشکیل دولت تروریستی پ.ک.ک/پ.ی.د در شمال سوریه بی‌تفاوت باشد.
اصطلاح ترکیه نوین را بنده برای اولین بار مطرح کردم و اردوغان هم آن را هدف قرار داد و اهداف ۲۰۲۳ و ۲۰۵۳ و ۲۰۷۱ را برای ترکیه تعریف کرد و ترکیه در راستای رسیدن به این اهداف در حرکت است.
تسنیم: دولت ترکیه، تشکیلات گولن را عامل کودتا در ۱۵ جولای ۲۰۱۶ می‌داند و آمریکا که متحد ترکیه محسوب می‌شود به عنوان مغز متفکر این کودتا معرفی شد و فتح‌الله گولن به عنوان متهم اصلی کودتا در آمریکا به سر می‌برد. از طرف دیگر آمریکا، حزب کارگران کردستان (پ.ک.ک)، حزب اتحاد دموکراتیک (پ.ی.د)، یگان‌های مدافع خلق (ی.پ.گ) و داعش را حمایت می‌کند. آمریکا از پایگاه هوایی اینجرلیک دیاربکر استفاده و به حمایت از گروه‌های تروریستی مشغول است. با این تفاسیر، روابط ترکیه و آمریکا به کدام سمت می‌رود؟ در دوران ترامپ این روابط چگونه خواهد شد؟
جلال گوزل: ابتدا باید تأکید کنم که ترکیه از راهی که اوباما برای ترکیه در نظر گرفته بود نرفت. در بحران سوریه، آمریکا برای مداخله ترکیه در سوریه در راستای سیاست‌های آمریکا خیلی تلاش کرد اما ترکیه در آن زمان مداخله نظامی نکرد. حتی کار به جایی رسیده بود که دولتمردان ترکیه «صالح مسلم» سرکرده گروه تروریستی حزب اتحاد دموکراتیک (پ.ی.د) را به آنکارا دعوت و مانند یک مقام دولتی با وی رفتار کردند. آمریکا قصد داشت اسرائیل دوم را در جنوب مرزهای ترکیه تشکیل دهد و این دولت را بلای جان ترکیه قرار دهد. کدام کشور دوست و متحد چنین کاری انجام می‌دهد. اوباما رسماً به ترکیه خیانت کرد چرا که به صورت رسمی برای گروه تروریستی حزب کارگران کردستان (پ.ک.ک) و گروه‌های وابسته به آن سلاح‌های سنگین می‌فرستاد و از طرف دیگر ترکیه را که در برابر داعش می‌جنگید تنها گذاشت و حتی آمریکا اقدامات خود علیه داعش را کاهش داد تا داعش با تمرکز کامل در مقابل ترکیه قرار گیرد.
سابقه اتحاد ترکیه و آمریکا به ۷۰ سال می‌رسد و حتی اگر آمریکا به ترکیه هم خیانت کند ترکیه توان بر هم زدن اتحاد با ابرقدرتی مثل آمریکا را ندارد. اتحاد فعلی ترکیه با روسیه بر اساس مجبوریت و مقطعی است. هم‌اکنون ترکیه منتظر تصمیمات ترامپ است. بنده شخصاً به ترامپ اعتماد ندارم چرا که تفکرات خصومت‌آمیز ترامپ نسبت به مسلمانان و ترکیه بر کسی پوشیده نیست. البته تنها نکته امیدواری نسبت به ترامپ سیاست وی در مورد روسیه است. ترامپ برخلاف اوباما مخالف دشمنی آمریکا با روسیه است و اعتقاد به همکاری مشترک دو کشور دارد و اگر مقامات ترکیه بتوانند به درستی ترامپ را متقاعد کنند اتحاد دوباره ترکیه و آمریکا دور از ذهن نیست. در این مورد هم‌اکنون نمی‌توان قضاوت کرد، اما ترکیه احتمال بر هم خوردن اتحادش با آمریکا را هم در نظر گرفته است. به طور مثال پایگاه هوایی اینجرلیک برای آمریکا بسیار مهم است. ترکیه در مورد تعطیلی این پایگاه برای بیگانگان، چندین بار هشدار داده است و حتی وزارت خارجه هم از این مسئله حمایت کرده است. ترامپ به دلیل حساسیت این مسئله ممکن است وارد عمل شود و در جهت بهبود روابط با ترکیه قدم بردارد و اگر این قدم برداشته نشود ترکیه پایگاه هوایی اینجرلیک را بر روی آمریکا خواهد بست. زمانی ترکیه به عنوان ژاندارم منطقه‌ای آمریکا محسوب می‌شد اما آن دوران به سر رسیده و ترکیه بدون گرفتن امتیاز و کورکورانه ژاندارم آمریکا نخواهد شد.
تسنیم: پس از کودتای نافرجام ۱۵ جولای، روند مذاکرات ترکیه با اتحادیه اروپا برای پیوستن به این اتحادیه به مشکل برخورد کرد و کار به جایی رسید که رئیس‌جمهوری ترکیه تهدید کرد ادامه مذاکرات را به همه‌پرسی خواهد گذاشت. از طرفی دیگر نخست‌وزیر ترکیه اعلام کرد به هیچ عنوان مذاکرات را متوقف نخواهد کرد، چشم‌انداز روابط ترکیه با اتحادیه اروپا را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
جلال گوزل : ترکیه ۶۰ سال است که در تلاش برای پیوستن به اتحادیه اروپا است و کشورهای دیگری که بعد از ترکیه اقدام کرده‌اند وارد این اتحادیه شدند. در این مورد باید بررسی شود که چرا نمی‌گذارند ترکیه وارد اتحادیه اروپا شود. بسیاری از کشورهای اتحادیه اروپا مخالف پیوستن ترکیه به این اتحادیه هستند. ما چرا باید برای پیوستن به اتحادیه‌ای تلاش کنیم که اعضای آن ترکیه را نمی‌خواهند. ترکیه هم در این خصوص اشتباهاتی دارد، تهدید رئیس‌جمهور ترکیه برای انجام همه‌پرسی درباره ادامه مذاکرات با اتحادیه اروپا بلوف سیاسی بیش نیست، ترکیه هم‌اکنون وزیر اتحادیه اروپا دارد و خواستار ادامه مذاکرات است. ترکیه همه شروط اتحادیه اروپا را به جا آورده است اما می‌بینیم شرط‌های جدیدی می‌گذارند مثلاً می‌گویند که قانون مبارزه با تروریسم را باید تغییر دهید. تغییر دادن این قانون به معنای تجزیه ترکیه است. ترکیه هرگز نمی‌تواند این قانون را تغییر دهد چرا که این قانون ضامن بقا و یکپارچگی ترکیه است. از طرف دیگر آینده اتحادیه اروپا نامشخص است.ترکیه نباید به عنوان کشوری باشد که مذاکرات را با اتحادیه اروپا یکجانبه قطع کند ولی اگر کار به جایی برسد که تمامیت ارضی ترکیه به خطر بیفتد بایستی این مذاکرات و دادن امتیاز را قطع کند.
تسنیم: در حالی که ترکیه روزهای سختی را در مسائل داخلی و منطقه‌ای پشت سر می‌گذارد، یک‌باره مسئله قبرس مطرح شد و در رسانه‌های ترکیه هم خیلی کمتر به این مسئله پرداخته شد. در حالی ترکیه اعلام کرده است که از وضعیت فعلی قبرس عقب‌نشینی نخواهد کرد مذاکرات قبرس در حال انجام است. این مسئله را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
جلال گوزل: مذاکرات قبرس فرسایشی شده است. همه می‌دانند که هدف از مذاکرات قبرس فشار و بهره‌برداری سیاسی است. مگر می‌شود یک مذاکره نیم قرن طول بکشد؟! کسانی که در مذاکرات شرکت می‌کنند باید با نیت درست در این مذاکرات شرکت کنند اگر این‌گونه نشود ترکیه مجبور است که قبرس را به خاک خود الحاق کند. هر چه قدر که اظهارات رئیس‌جمهور ترکیه در مورد پس ندادن «گوزیلیورت» ما را خوشحال کرد ولی صحبت از تسلیم کردن «ماراش» به شدت ما را ناراحت کرده است. این تصمیم دولت را قبول نمی‌کنیم چرا که سال‌ها در این مسئله مقاومت کرده‌ایم. در مقابل واگذاری ماراش باید امتیاز بزرگ‌تری به دست بیاوریم که بعید به نظر می‌رسد که طرف مقابل امتیاز قابل توجهی به ما بدهد. به رئیس‌جمهورمان هشدار می‌دهیم که در این خصوص با دقت و تدبیر عمل کند.
تسنیم: بحران سرنگونی جنگنده روسی توسط ترکیه هنوز هم ادامه دارد. هنوز هم برای سفر گردشگران روسی به ترکیه و همکاری تجاری شرکت‌های روسی با ترکیه و واردات روسیه از ترکیه محدودیت وجود دارد. از طرف دیگر مبادلات تجاری ترکیه با عراق و سوریه تا حد زیادی کاهش یافته است. چشم‌انداز اقتصادی ترکیه با توجه به وضعیت کنونی را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
جلال گوزل: روس‌ها سیاست پیچیده‌ای دارند. بهبود روابط روسیه با ترکیه به خاطر خوش‌نیتی و یا فقط به خاطر جدا کردن ترکیه از بلوک غرب نبود بلکه روس‌ها به خاطر نیازی که به ترکیه داشتند راضی به آشتی شدند. روس‌ها در حالی که در گذشته با سه لیره گوجه‌فرنگی می‌خریدند کارشان به جایی رسیده بود که با ۶۰ لیره گوجه‌فرنگی می‌خریدند و جایگزینی هم برای ترکیه نداشتند. روسیه مجبور است که روابط خوبی با ترکیه داشته باشد.
در مورد عراق و سوریه باید بگویم که طبیعی است که حجم تجاری ترکیه با دو همسایه خود که دچار جنگ داخلی شده‌اند کاهش یابد. البته درست است که با سوریه مبادله تجاری نداریم، اما با منطقه اقلیم کردستان عراق حجم گسترده مبادلات تجاری برقرار است. با ایران هم با وجود اختلاف‌نظرها همچنان مبادلات تجاری خود را حفظ کرده‌ایم.
تسنیم: در مورد افزایش حجم مبادلات تجاری ایران و ترکیه به ۱۰۰ میلیارد دلار بحث می‌شود. شما روابط تجاری و اقتصادی ایران و ترکیه را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
جلال گوزل: ابتدا باید عرض کنم که ایران به عنوان یک کشور قدرتمند و داری تمدن شناخته می‌شود. هزاران سال قدمت و تمدن دارد. روابط خارجی ایران چندجانبه و با تدبیر است. ترکیه هیچ زمانی از موضع دشمنی در مقابل ایران قرار نگرفته است. ایران دارای صدها میلیارد دلار نفت است.زمانی صادرات نفت خود را از طریق ترکیه انجام می‌داد که ترکیه هم خیلی سود کرده بود. ایران دارای ثروت و پول است و چنین کشوری همیشه باثبات است. ما برای تجارت با ایران می‌توانیم از بانک مرکزی ترکیه پول بگیریم ولی محدودیت داریم اما ایران در این مورد محدودیتی ندارد. به همین خاطر داشتن روابط خوب با ایران به نفع ترکیه است. به جرئت می‌توانم بگویم که روابط تجاری ایران و ترکیه پتانسیل این را دارد که به ۱۰۰ و حتی ۲۰۰۰ میلیارد دلار برسد.
تسنیم: اردوغان بارها تأکید می‌کند که ترکیه در حال جنگ استقلال به سر می‌برد. ترکیه در زمان تأسیس جمهوریت با هفت ابرقدرت دنیا به سختی جنگید. این اظهارات در این دوران چه معنایی دارد؟ ترکیه در مقابل چه کسانی و چه کشورهایی برای استقلال و موجودیت خود مبارزه می‌کند؟
جلال گوزل: صحبت از جنگ استقلال به این معناست که ترکیه در سال ۱۹۱۶ با «معاهده سور» سپس با «متارکه مودروس» روبرو شد که با مجادله و رشادت توانست با معاهده لوزان جمهوری ترکیه را تأسیس کند. ۷ سالِ ۱۹۱۶۶ تا ۱۹۲۳ مهمترین سال‌های ترکیه محسوب می‌شود. این دوران، دوران مذاکرات سیاسی برای استقلال جمهوری ترکیه بود. ملت تُرک در این دوران به رهبری مصطفی آتاترک با رشادت جنگیده است. الآن چه اتفاقی افتاده است که پس از ۱۰۰ سال اردوغان به این مباحث می‌پردازد؟ آیا این اظهارات اردوغان صرفاً برای بهره‌برداری سیاسی صورت می‌گیرد؟ و یا واقعاً ترکیه در معرض تهدید تجزیه شدن است؟
تسنیم: به نظرتان کدام مورد است؟
جلال گوزل: به نظرم ترکیه در دوران حساسی به سر می‌برد و قدرت‌های امپریالیستی درصدد تجزیه ترکیه هستند. آنان ابتدا سوریه را تجزیه می‌کنند. سپس عراق را تجزیه می‌کنند و در نهایت ترکیه را تجزیه می‌کنند. حوادثی که در جنوب شرقی و مناطق کُردنشین ترکیه صورت می‌گیرد مؤید این ادعاست. اگر می‌توانستند ترکیه را بر اساس قومیت‌های کُرد، لاز، چرکس و گرجی تجزیه کنند این کار را می‌کردند، اما مردم ترکیه هیچ وقت این اجازه را به آن‌ها نخواهد داد. کشورهایی که از حزب کارگران کردستان (پ.ک.ک) حمایت می‌کنند و اعتقاد به تجزیه مناطق کُردنشین ترکیه دارند، به خاطر این است که ترکیه در ۱۵ سال اخیر تغییرات اساسی داشته است و دیگر آن ترکیه‌ای که نوکر ناتو و غرب بود نیست. ترکیه از سیاست وابستگی به غرب و اروپا خارج شده و درصدد اتخاذ سیاست مستقل است و از نظر غربی‌ها ترکیه خطرناک شده است. به همین خاطر برای ترکیه کشوری به مساحت ۸۰۰ هزار مترمربع و به جمعیت ۸۰ میلیون را نمی‌توانند تحمل کنند و شروع کرده‌اند به اقداماتی برای تجزیه ترکیه تا بتوانند ترکیه را تضعیف کنند. وقتی صحبت از ترکیه می‌شود فقط جغرافیای کنونی مطرح نیست بلکه ترکیه رهبر ۳۰۰ میلیون دنیای تُرک و یک میلیارد و ۸۰۰ میلیون دنیای اسلام است.
البته درست است که در شرایط کنونی زمینه برای رهبری دنیای اسلام برای ترکیه فراهم نیست، اما اگر شرایطی فراهم شود که دنیای اسلام متحد شود و برای خود خلیفه انتخاب کند آن کشور عربستان و یا مالزی نخواهد شد بلکه فقط ترکیه است که پتانسیل رهبری جهان اسلام را دارد. دنیای تُرک هم به مرور زمان تبدیل به متحد ترکیه شده‌اند. جمهوری آذربایجان برای ترکیه کشور دوست و متحد است، قزاقستان هم همین طور اما مشکلاتی با ازبکستان وجود دارد که به مرور زمان آن هم حل می‌شود و ازبکستان هم به اتحاد کشورهای تُرک می‌پیوندد. ترکیه به معنای دنیای تُرک و دنیای اسلام است. کشورهای غربی چون این مسئله را می‌دانند تمام تلاش خود را برای تضعیف ترکیه انجام خواهند داد.
تسنیم: کشورهای عربی با یکدیگر متحد نیستند. آیا رژیم وهابی عربستان و قطر خارج از منافع اقتصادی می‌توانند متحد واقعی ترکیه باشند و ترکیه را به عنوان دوست خود قبول کنند؟
جلال گوزل: اولاً عربستان و قطر جزوی از کشورهای اسلامی هستند. به خصوص اینکه شهرهای مقدس مکه و مدینه در عربستان قرار دارد. بنابراین این دو کشور جایگاه بالایی در سیاست خارجی ترکیه دارند. ثانیاً این دو کشور به عنوان کشورهای نفت‌خیز دنیا محسوب می‌شوند. درست است که عربستان سعودی تابع سیاست‌های آمریکاست و وهابیت اساس این کشور است اما شاه جدید عربستان تعصبات کمتری به وهابیت دارد و خواهان گسترش روابط با ترکیه است. در مورد قطر هم باید بگویم که شاه جدید قطر روابط شخصی و دوستانه‌ای با اردوغان دارد. از طرف دیگر قطر جزو امپراتوری عثمانی بوده و علاقه خاصی به ترکیه دارد و با توجه با امکاناتی که در دست دارد ترکیه را همواره در مسائل خاورمیانه حمایت می‌کند. اتحادیه عرب تا زمان عبدالحمید به عنوان ماده‌ای از میثاق ملی از اهمیت بالایی در جهان اسلام برخوردار بود اما متأسفانه امروزه اتحادیه عرب به معنای واقعی وجود ندارد. عربستان سعودی کشورهایی مثل یمن و بحرین را به عنوان حیاط خلوت خود به حساب می‌آورد اما اشتباهی که عربستان سعودی مرتکب می‌شود این است که می‌خواهد فرقه وهابیت را به جای اسلام به این مردم بقبولاند که مردم این کشورها زیر بار وهابیت نمی‌روند. فرقه وهابیت نه دارای ارزش‌های اسلامی و نه دارای ارزش‌های انسانی است. عربستان سعودی کورکورانه به دنبال آمریکا حرکت می‌کند.
تسنیم: دولت ترکیه زمانی از اعطای آزادی به کُردها و پروژه دوستی و برادری با کُردها صحبت می‌کرد. با حزب دموکراتیک خلق‌ها به مذاکره پرداخت. مذاکرات «اسلو» و معاهده آشتی «دولمه باغچه» را امضا کرد اما به یک‌باره نمایندگان حزب دموکراتیک خلق‌ها به زندان محکوم شدند. دیاربکر و شهرهای زیادی در منطقه جنوب شرقی ترکیه به صحنه درگیری نیروهای ترکیه با حزب کارگران کردستان (پ.ک.ک) تبدیل شد و تاکنون هم ادامه دارد. از طرف دیگر داعش و تشکیلات فتح‌الله گولن هم به صف مبارزه با ترکیه پیوستند. ترکیه چگونه به این وضعیت رسید؟ زمینه برای حضور گروه‌های تروریستی در ترکیه چگونه فراهم شد؟ اشتباهات دولت ترکیه در زمینه چه بود؟
جلال گوزل: من دوران مذاکرات دولت ترکیه با حزب دموکراتیک خلق‌ها صدها بار در یادداشت‌های تحلیلی خود اشاره کردم که این یک پروژه فریب است. در زمان نخست‌وزیری اردوغان اطراف وی را طرفداران کُرد و لیبرال‌هایی که در گذشته مارکسیست بودند پر کرده بودند. این‌ها به رسانه‌های ترکیه هم نفوذ کرده بودند. سیاست‌مداران نزدیک اردوغان مثل «بشیر آتالای» هم این روند را پیگیری می‌کردند. در حالی که حزب کارگران کردستان (پ.ک.ک) رو به ضعف و نابودی بود، به مدت سه سال مذاکرات صلح دولت ترکیه با پ.ک.ک انجام شد. در این مدت حزب کارگران کردستان (پ.ک.ک) سلاح‌های سنگین وارد ترکیه کرد و در مناطق مختلف شهرهای کُردنشین مستقر کرد. حتی اسناد سازمان اطلاعات هم در این زمینه وجود داشت، اما برای اینکه مذاکرات صلح شکست نخورد به استانداران مناطق کُردنشین دستور داده شد که کاری به آنان نداشته باشند.
در حالی که حزب کارگران کردستان (پ.ک.ک) سه سال ترکیه را مشغول مذاکرات کرده بود، در این مدت مناطق جنوب شرقی ترکیه را پر از سلاح‌های جنگی و سنگین کرد و کار به جایی رسید که اردوغان هم اعتراف کرد که در حالی که دولت ترکیه با خوش‌نیتی خواستار مذاکرات صلح بود، اما پ.ک.ک مناطق کُردنشین ترکیه را به انبار مهمات جنگی خود تبدیل کرد. اردوغان با خوش‌نیتی خواستار صلح با کُردها بود، اما طرف مقابل پست و خائن بود و خواستار تجزیه ترکیه بود. مذاکرات صلح دولت ترکیه با حزب کارگران کردستان (پ.ک.ک) از بزرگ‌ترین اشتباهات اردوغان بود.
