کوردپاریز، بی تردید چرخش ترکیه به سمت روسیه و ایران و پیوستن به محور آنها برای حل بحران سوریه پس از کودتای نافرجام در این کشور حکایت از بازسازی بازی های چندین ساله در خاورمیانه دارد و نشانه ای از به هم خوردن ائتلاف های گذشته است. چرخش ترکیه نشان از بازی هایی دارد که در یک آن دوست به دشمن، و دشمن به دوست تبدیل می شود. هر چند ورود روسیه به بحران سوریه شوک آور بود، اما پیوستن ترکیه به جبهه ایران و روسیه حکایت های بسیاری دارد. از جمله اینکه دلایل بریدن ترکیه از متحدانش چه بود، آیا چرخش در جهت گیری سیاست خارجی ترکیه به معنای همنوازی کامل با روسیه و ایران است و دور شدن از متحدان گذشته اش؟ امتیازات رد و بدل شده در این چرخش چه ها بوده و چه کسانی فدا می شوند؟ و مهمتر از همه رابطه عربستان و ترکیه به کجا ختم می شود؟ آیا ترکیه راه خود را از عربستان جدا کرده است؟ در همین زمینه با حسن هانی زاده کارشناس مسائل خاورمیانه گفت و گو کردیم.
باید هم عجیب به نظر آید وقتی که عربستان در طول نیم دهه گذشته با ترکیه اینهمه مروادات دوستانه داشت، صحبت از اتحاد و همکاری همدیگر بود و در طول پنج سال بحران در سوریه با هم هماهنگی داشتند، صحبت از جبهه عربی – ترکی در میان بود و گهگاهی هم رهبران ترکیه همنوا با آل سعود سیاست خارجی ایران در منطقه را تنش زا و تفرقه انگیز معرفی می کردند، به یک باره از هم پاشیده شود و نه تنها موضعی صریح در محکوم کردن کودتای نافرجام ترکیه از سوی شاهزادگان شاهد نبودیم بلکه ترکیه عربستان را متهم به خنجر زدن از پشت کرد. از سوی دیگر ایران که نه تنها هماهنگی با ترکیه در سیاست های خاورمیانه ایش نداشت و خصوصا در بحران سوریه مخالف صددرصد هم بودند در همان ساعت اولیه کودتا را محکوم کرد. از همه اینها گذشته وقایع بعد از کودتا و چرخش در سیاست خارجی ترکیه و پیوستن آن به روسیه و ایران در بحران سوریه تعجب برانگیز تراست. در این میان آنچه مهم تر به نظر می رسد این است که روابط ترکیه و عربستان چه خواهد شد؟ آیا راه این دو از هم جدا می شود؟ سکوت خبری و نبود روابط میان ترکیه و عربستان بعد از کودتا دال بر دست داشتن عربستان در اقدام کودتا علیه اردوغان نیست؟ اگر عربستان همانگونه که ترکیه می گفت در کودتا دست داشته باشد اردوغان در صدد انتقام بر می آید؟ انفجارهای اخیر در ترکیه می تواند هشداری به ترکیه باشد؟
حسن هانی زاده کارشناس مسائل خاورمیانه به «ابتکار» گفت: کودتای نافرجام ترکیه یک شوک سیاسی و اجتماعی بر پیکره ساختار حکومتی ترکیه بود، چرا که برآیند گزارش های بعد از کودتا حکایت از این دارد که علاوه بر آمریکا، فرانسه و آلمان، عربستان و امارات به عنوان تامین کنندگان مالی کودتاچیان نقش داشته و دولت ترکیه نسبت به این عمل به شدت شوکه شد. ترکیه به مدت پنج سال و نیم با این کشورها متحد بود و در بحران سوریه با این کشورها در مخالفت با بشار اسد همکاری می کرد و با این کودتا و نقش داشتن متحدانش در آن در پی تغییر بنیادین در سیاست های منطقه ای خود برآمده است. سفر رجب طیب اردوغان به روسیه و دیدار و گفت و گو با پوتین، سفر ظریف به ترکیه و دیدار با مقامات سیاسی ترکیه و اردوغان و سفر اخیر چاووش اوغلو وزیر خارجه ترکیه به تهران همه از این امر حکایت دارد که منطقه در حال بازسازی خود پس از حوادث کودتای ترکیه است.
این کارشناس مسائل خاورمیانه ادامه داد: البته پیش از آن آمریکایی ها بعد از ۵ سال و نیم بحران در سوریه و ناکامی در سیاست هایشان به این نتیجه رسیدند که نمی توان سوریه را بر اساس الگوهای ذهنی خود تعریف و بازسازی کنند و بر همین اساس درصدد برآمدند که بحران را مهار کنند و در این راه به ایران و روسیه نزدیک شوند.ترکیه نیز با دریافت چنین سیگنال هایی متوجه شد که باید رویه خود را تغییر دهد و به روسیه و ایران نزدیک شود و زمزمه های آن پیش از کودتا در ترکیه شنیده می شد. به هر حال ترکیه بعد از ۵ سال و نیم نقش تخریبی که در سوریه ایفا کرد و در کنار عربستان، آمریکا و غرب قرار گرفت ماجرای کودتا و عدم کامیابی بعد از این همه سال متوجه شده که از سوی متحدان بازی خورده است و در پی آن است که با جدیت راه خود را از آنها جدا کند. هانی زاده در مورد عربستان و نقش این کشور در تحولات اخیر خاورمیانه و آینده روابط این کشور با ترکیه با توجه به کودتای اخیر ترکیه، موضع نه چندان شفاف آل سعود و سکوت خبری که در روابط دو کشور حکمفرماست افزود: عربستان تنها نقش عابر بانک آمریکا را در خاورمیانه بازی می کند و هر کجا که آمریکا قصد داشته باشد به صورت سیاسی- نظامی وارد شود از این عابر بانک استفاده می کند. در یمن، در سوریه و وقایع و تحولات اخیر حلب، در عراق و آزادسازی موصل و وقایع و حواشی مربوط به آن می توان رد پای این نقش را برای عربستان پیدا کرد. علاوه بر این وقایع تازه ای که در سوریه، عراق و تغییر موضع در سیاست خارجی ترکیه شاهدیم همه حکایت از تغییر جدیدی در صفحه شطرنج سیاسی خاورمیانه است که نقش اساسی را در این صفحه نه عربستان و آمریکا بلکه روسیه و ایران به همراه سوریه و عراق و افزون بر آن پیوستن ترکیه به آنها بر عهده دارد. هانی زاده اظهار کرد: ترکیه اکنون به شدت نسبت به نقش عربستان در کودتای نافرجام علیه دولتش نگران و عصبانی است و حتی ممکن است درصدد انتقام برآید. آمریکا و غرب نیز متوجه شده اند که ترکیه هر گامی که از آنها دور می شود به همان اندازه به محور روسیه و ایران نزدیک می شود. عربستان به تنهایی نمی تواند در معادلات تاثیر گذار باشد و با قرار گرفتن در کنار آمریکا و غرب است که دارای اهمیت است و همانطور که گفتم در اینجا هم نقش عابر بانک آنها را ایفا می کند. بنابراین انفجار اخیری که در جنوب ترکیه در ۶۰ کیلو متری مرز سوریه اتفاق افتاد می تواند هشداری باشد از سوی آمریکا و عربستان به ترکیه نسبت تغییر مواضع اخیر این کشور، و البته چنین انفجاری می تواند از سوی گروه های تروریستیی باشد که در گذشته در ترکیه فعال بودند و تغییر موضع اخیر ترکیه در نزدیکی به روسیه و ایران آنها را وادار به این اقدام برای جلوگیری از این تصمیم کرده است و این تحریک باز می تواند از سوی عربستان انجام شده باشد. با وجود این اتفاقات و ادقامات تروریستی اردوغان تصمیم خود را گرفته و بر جدایی بر جبهه آمریکا و عربستان تاکید دارد و به محور ایران و روسیه قدم گذاشته است.هانی زاده در پاسخ به این سوال که مساله کردها و حمله بی سابقه دولت سوریه بعد از پنج سال به کردها در حسکه نشانه چیست و آیا این به معنای امتیازی از سوی بشار اسد به اردوغان در برابر تغییر مواضع اخیرش نیست؟ گفت: در اوج بحران در شام، سوریه و روسیه بازی هوشمندانه ای در سوریه انجام دادند. بنا بر همین بازی دولت سوریه وعده خودمختاری به کردهای حلب، حسکه، قامشلی و کوبانی داد و این مسئله موجب نگرانی ترکیه شد. این حرکت راهکاری بود در برابر و مواجهه با نقش تخریبی ترکیه در تجهیز و حمایت از تروریست ها و به همان میزان بر شدت نگرانی های ترکیه افزود. خودمختاری کردها در شمال سوریه به علت هم پیوندی با کردهای ترکیه در جنوب این کشور می توانست ضربه مهلکی به امنیت و تمامیت ارضی ترکیه وارد کند. چرا که افزایش نیروهای کردی در شمال سوریه، خودمختاری آنها و استقلال آنها به صورت تجزیه، فدرالی یا کنفدرالی منجر به پیوند آنها با کردهای ترکیه و مطالبات آنها در همین راستا می شد. ترکها بعد از گذشت پنج سال خطر را دریافته و به دنبال راه حلی برای خنثی کردن این خطر هستند. اکنون می تواند گفت نوعی زد و بند سیاسی میان ترکیه و سوریه بوجود آمده در این جهت که اگر سوریه کردهای شمال کشور را مهار کند ترکیه نیز مواضع گذشته اش را نسبت به سوریه وبشار اسد تغییر خواهد داد. و حمله های اخیر به کردهای حسکه از سوی نیروهای ارتش سوریه می تواند پیغامی از جانب سوریه به اردوغان باشد.
این استاد دانشگاه در مورد اینکه پس از این عربستان برای مقابله با ترکیه می تواند چون آمریکا و اسرائیل روابط دوستانه ای با کردها برقرار کند و از این جهت در پی ضربه زدن به ترکیه بر آید؟ اظهار کرد: در اینکه عربستان در انفجار اخیر نقش داشته یا نه قطعا می توان گفت نقش داشته است. اما در مورد ورود عربستان به تمامی بحران های منطقه و نقش تخریبی که در آنها ایفا می کرد باید گفت که هدف اساسی عربستان جلوگیری از نفوذ ایران و ضربه زدن به محور مقاومت بوده است. اگر می بینیم که عربستان به اسرائیل نزدیک شده است بیشتر از هر چیز تامین دو هدف مذکور بوده است. عربستان چون ابزارهای لازم برای مقاومت در برابر ایران را ندارد تلاش دارد از امکانات اسرائیل در این راه اقدام کند. برای عربستان مساله کردها چندان مهم نیست و به نظر نمی رسد در این جهت دست به اقدامی بزند.
