سلیمان ویسی
کوردپاریز/مساله کردها را بعد از عراق باید در ترکیه تحلیل کرد. برخلاف آن چیزی که از سوی جریان های رادیکال و عموما افراطی دنبال می شود، موضوع کردها در نقاط مختلف تنها در اطلاق کرد بودن است که وجه مشترک پیدا می کند. این موضوع البته با نگاهی امروزی تر مورد تبیین قرار می گیرد و به همین دلیل است که نگاه عموما تاریخی جریان های افراطی و تندرو به دلیل عدم تطابق با واقعیت های جوامع مورد بحث همواره با چالش مقبولیت و مطلوبیت مواجه میشود .
کردها دارای تنوع فرهنگی، زبانی و حتی روانشناختی بوده و این تنوع و تکثر ناشی از زیست بومی و منطقه ای آنها است که سالیان متمادی پیوستگی داشته است. به عنوان نمونه کردهای ترکیه عموما افرادی خشن و کمتر احساسی هستند و این در قیاس با کردهای ایران و یا عراق به وضوح مشهود میگردد . و یا تنوع گویش و زبان گفتاری آنها است که کاملا متفاوت از یکدیگر است به گونه ای که کردهای ایران نمیتوانند سخنان کردهای کرمانج ترکیه به به خوبی متوجه شوند و البته موارد متعددی است که نیازمند یک مجال مستقل است تا به آن پرداخته شود . اما این اندک از آن جهت بیان گردید که تلقی صحیحی از آنچه که به عنوان کردها بیان میشود فراتر از تبلیغات و هیاهو ها در ذهن ایجاد گردد.
اما اینک که چالش کردی در ترکیه و روند صلحی که سالهای متمادی در جریان قرار گرفته بود به بدترین شرایط ممکن خود رسیده است و تقریبا هیچ تحلیلگری تصوری دقیق و یا به عبارتی راهبردی از آنچه که رخ خواهد داد ندارد و این مسئله فارق از عوامل داخلی در موضوع کردی، ناشی از عامل مهمتری است که همانا تعاملات و معادلات بازیگران و بازگردان های منطقه ای و بین المللی است که تقریبا عموم تحولات منطقه خاورمیانه را با پیچیدگی و ابهام چند وجهی روبرو ساخته است .
اما برای درک جزئیاتی بیشتر از مسئله کردها در ترکیه، لازم است به برخی از آمار بیشتر دقت کنیم. این داده‌ها به ما کمک می‌کنند تا رویکرد ترکیه را در مورد مساله اکراد را بهتر درک کنیم. کردها حدود ۲۰ تا ۲۵ درصد از جمعیت بیش از ۷۰ میلیون نفری ترکیه را تشکیل می‌دهند. حدود دوسوم کردهای ترکیه در جنوب شرقی و شرق ترکیه سکونت دارند. این منطقه در ترکیه با مساحتی حدود ۲۳۰ هزار کیلومتر مربع، ۳۰ درصد از خاک ترکیه را اشغال کرده‌است. ۹۰ درصد از این مناطق، کرد هستند. فقط ۱۰ درصد جمعیت این منطقه غیر کرد (اعراب، ارامنه، ترک‌ها و علوی‌ها) می‌باشند. کردها در ۱۴ استان ترکیه (از قبیل: حکاری، وان، آغری، قارص، سیرت، تبلیس، موشی، دیار بکر، بینگول، تونجلی (درسیم)، ماردین، اورفا، آدیامان و آلازیغ و…) اکثریت جمعیتی را تشکیل می‌دهند.
در سالهای اخیر، دولت ترکیه به جمعیت ۱۰ تا ۱۵ میلیونی کردهای این کشور اعتراف کرده است (در حالی که قبلاً به کلی منکر وجود کردها بود)، اما گروه‌های افراطی کردی رقم ۲۵ تا ۳۰ میلیون نفر را برای جمعیت کردهای ترکیه ذکر می‌کنند. ولی منابع بی طرف به جمعیتی در حدود ۲۰ میلیون نفر کرد در ترکیه اشاره دارند. برخی از تحلیل‌گران مدعی‌اند که نرخ زاد و ولد در میان کردهای ترکیه حدود دو برابر متوسط نرخ زاد و ولد در کل ترکیه است. این موضوع به شدت موجب نگرانی مقامات آنکارا شده است. علاوه براین، موضوع مهاجرت کردها نیز مزید بر علت شده و نگرانی نخبگان سیاسی ترکیه را مضاعف کرده است. مهاجرت کردها از شهرهای شرقی و جنوب شرقی ترکیه به مناطق غرب و جنوب غربی باعث تغییر بافت جمعیتی بسیاری از شهرهای ترکیه (خصوصاً حاشیه شهرهای بزرگ) شده است؛ شهرهایی مانند ازمیر، آدانا، استانبول، آنکارا و… به محاصره کردهای مهاجر درآمده اند. پدیده «محاصره شهرها توسط کردها»، موجبات نگرانی بیشتر ترک‌ها را فراهم کرده است. در مورد علل مهاجرت کردها، تحلیل‌گران مختلف عموماً به سه دلیل اصلی اشاره کرده اند:
۱- سخت‌گیری‌های ترکیه بر کردها در جنوب و جنوب شرق این کشور؛
۲- پیدا کردن کار و جست‌وجوی شرایط بهتر زندگی؛
۳- فرار از درگیری‌های داخلی بین ارتش و کردها در مناطق جنوب شرق.
مهاجرت کردها باعث شده است که در حال حاضر استانبول ۵/۲ میلیون کرد را در خود جای داده باشد و لقب پرجمعیت‌ترین شهر کردنشین جهان را به خود اختصاص دهد.آنکارا، پایتخت ترکیه، جمعیت یک میلیون و ۴۵۰ هزار نفری کرد را داراست.
تفاوت کردها و ترک‌ها به لحاظ زبانی- نژادی و مذهبی، باعث شده است تا ناسازگاری بین این گروه قومی و دولت ترکیه بیشتر شود. زبان کردی متعلق به گروه زبان‌های ایرانی (هندی ـ ایرانی) است، اما زبان ترکی متعلق به گروه زبان های ایقوری (فینو- ایقوری) است. از سویی دیگر کردهای ترکیه پس از تشکیل ترکیه امروزی و شکل یافتن جریان های افراطی و تندور کردی که مرتب بر طبل جدایی می کوبیدند زبان کردی را علاوه بر تنوع و تکثر خود با چالش جدیدی روبرو کردند و آن تغییر رسم الخط از عربی به لاتین بود، این تغییر رسم الخط که پیشتر از سوی بدرخان در عراق دنبال میگردید با رویکرد جریان های افراطی و تندروی کردی ترکیه با هدفهای انتزاعی و غیر واقع بینانه و البته نوعی تمامیت خواهی به عنوان زبان رسمی همه کردها تبلیغ و ترویج شد. هر چند که این رویکرد به جهت عدم تطابق با واقعیات جوامع مختلف که در آنها کردها حضورداشتند توفیقی نیافت ولیکن این مسئله در ترکیه که عموما کرمانج بودند باعث بروز و تشدید تقابل کردی – ترکی در سطح خود گردید. این دو زبان وجه مشترک کمی دارند. به لحاظ مذهبی حدود ۸۵ درصد کردهای ترکیه شافعی و ترک‌ها عمدتاً حنفی مذهب هستند. و از سویی دیگر گروه های رادیکال کردی که داعیه استقلال نیز داشتند دارای مرام مارکسیستی بوده و این خود موجب بروز افتراق در بدنه جامعه کردی با جریانهای تندروی حاضر در فضای سیاسی ترکیه گردید.
نتیجه این تفاوت‌ها، ناسازگاری مداوم و مستمر دولت ترکیه و کردها از یک سو و همچنین بروز اختلاف مبنایی جامعه کردی با گروه ها و جریانات مطرح در فضای سیاسی کردی از سویی دیگر بوده است که گفته میشود تا به حال حدود ۳۰ الی ۴۰ هزار کشته بر جای گذاشته است. این تفاوت ها و تمایزها باعث شده که ترکیه در برابر مساله کردها به شدت ناشکیب و خشن جلوه کند. گویی ترک ها در ضمیر ناخودآگاه شان هراسی وصف ناپذیر از تجزیه طلبی کردها دارند و هر چه این تفاوت ها برجسته‌تر می شود، ترس ترک ها نیز بیشتر می شود. و این مسئله در دراز مدت اثرات خود را در بدنه افکارعمومی کردها نیز گذاشت و نتایج این اثر بخشی در انتخابات اول نوامبر گذشته به عینیت رسید . آنجا که حزب کردی دمکراتیک خلق ها با شکستی سنگین فضا را برای حزب عدالت و توسعه محیا نمود و این همه زمانی بود که کردها از سوی دولت ترکیه در حال کشتار بودند . این امر نشانه ای است مهم که باید مسئله کردها را خارج فضای ذهنی ایجاد شده توسط گروه های تندور و رادیکال افراطی نظیر پ.ک.ک یا همان حزب کارگران کردستان تحلیل کرد.
به نظر می رسد جامعه کردهای ترکیه همانند اوجالان رهبر زندانی پ.ک.ک به این نتیجه رسیده اند که مبنای حرکت آنها که موجب کشتار هزاران نفر گردیده است،چندان با واقعیت های جامعه و دنیای امروز منطبق نبوده ولیکن آن چیزی که مشاهده میشود عدم درک این واقعیت توسط جناح های داخلی پ.ک.ک است که از قضا چندان نیز با هم وحدت نظر ندارند .
بهر روری اگر کردها میخواهند از این دوران گذر کنند و به حقوق سیاسی در چهارچوب سرزمین و حاکمیت ملی ترکیه دست یابند، نباید در زمینی بازی کنند که چهارچوب و قواعد آن را قدرتهای منطقه ای و بین المللی و البته دولت افراطی و رویا پرداز ترکیه در قالب حزب عدالت و توسعه طراحی کرده اند و این واقعیت را بپذیرند که با رویاهای انتزاعی و غیر واقع بینانه جان همنوعان خود را به خطر نیاندازند .